Η Ευρώπη σε Κρίση Ταυτότητας;

Μαρία Μπουτζέτη

Απόφοιτη Τμήματος Επικοινωνίας και Μ.Μ.Ε.

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η Ευρώπη κινείται. Κινείται αδιάκοπα στην τροχιά των διεθνών εξελίξεων με πρωταρχικό μέλημά της να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των διαρκώς μεταβαλλόμενων όρων της σύγχρονης κοινωνίας, όπου η οικονομική ανάπτυξη και κυρίως η επίτευξή της μέσα από την πρόωθηση των νέων τεχνολογιών θεωρείται ως ο πλέον καθοριστικός παράγοντας για την επιτυχή εξέλιξη της πορείας της. Όμως, αυτή τη φορά, περισσότερο από ποτέ, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μία σημαντική πρόκληση που συνίσταται συνοπτικά στο εξής δίλημμα: Αφενός οι συνθήκες επιτάσσουν να κινηθεί προς την κατεύθυνση της τεχνολογικής ανάπτυξης, γεγονός που θα της επιτρέψει να διατηρήσει τον πρωταγωνιστικό της ρόλο σε διεθνές επίπεδο, αφετέρου, οφείλει ταυτόχρονα να διατηρήσει στο ακέραιο την πολιτιστική και πολιτισμική της ταυτότητα, η οποία έχει βαθιές τις ρίζες της στο χρόνο.

            Ακριβώς αυτό το δίλημμα κλήθηκε να αντιμετωπίσει και στην πράξη η Ε.Ε. όσον αφορά στο ζήτημα της ραγδαίας ανάπτυξης των Μ.Μ.Ε. Η απορρύθμιση που συντελέστηκε στο οπτικοακουστικό πεδίο και η διεύρυνση της αγοράς σε παγκόσμιο πλέον επίπεδο οδήγησε στην ολοένα και αυξανόμενη ανταλλαγή πολιτισμικού υλικού, προερχόμενου από τα Μ.Μ.Ε., γεγονός που έθεσε σε κίνδυνο τη μέχρι πρότινως επικράτηση του ευρωπαϊκού περιεχομένου εντός του φυσικού του χώρου. Επιπλέον, η μετάβαση από την κρατική εποπτεία του τηλεοπτικού πεδίου στην εποχή της ιδιωτικής τηλεόρασης, καθιστούσε αναγκαία τη ρύθμιση ορισμένων θεμάτων ηθικού και γενικότερα δεοντολογικού χαρακτήρα.

      Προκειμένου να επιληφθεί όλων αυτών των θεμάτων είδαμε την Ευρωπαϊκή Ένωση να προχωρά στην οργάνωση και στήριξη τριών βασικών δράσεων - προγραμμάτων :α) Την «Κοινωνία της πληροφορίας» και τη σχετική δράση «eEurope», με βασικό σκοπό την προώθηση των νέων τεχνολογιών και την ανάδειξή τους σε κινητήριο μοχλό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, β)το πρόγραμμα MEDIA για τη στήριξη και προώθηση των ευρωπαϊκών έργων και, βέβαια, γ) την εφαρμογή και τη μετέπειτα αναθεώρηση της οδηγίας για την «Τηλεόραση χωρίς Σύνορα», που θέτει ορισμένα πλαίσια για τη μετάδοση της τηλεοπτικής παραγωγής εντός της γηραιάς ηπείρου.

Η Ευρώπη λοιπόν φαίνεται να έχει κατανοήσει πλήρως τη σημασία που έχει για εκείνη η ψηφιακή επιμόρφωση του πληθυσμού της (ιδίως σε μία εποχή που γίνεται λόγος για «ψηφιακό αναλφαβητισμό»), τόσο για την οικονομική της ανάπτυξη όσο και για τη συγκρότηση των δραστηριοτήτων της και των υπηρεσιών της. Προχωρά λοιπόν, προς μία σαφώς πιο ευέλικτη μορφή οργάνωσης που θα επιτρέψει σε πολλές από τις καθημερινές ασχολίες να λάβουν χώρα αυτή τη φορά όμως σε ψηφιακές διαστάσεις. Αυτό σημαίνει δηλαδή εξοικονόμιση χρόνου και παράλληλη μείωση του απαιτούμενου κόστους.

            Το καίριο όμως ηθικό «δίλημμα» που η γηραιά Ήπειρος αντιμετωπίζει είναι ένα: Η οικονομική της ανάπτυξη δεν μπορεί να συμβαδίσει με την αλλοτρίωση της πολιτιστικής της ταυτότητας. Άλλωστε, ανέκαθεν αποτελούσε ένα κράμα διαφορετικών πολιτισμών. Για το λόγο αυτό, σε μία προσπάθεια να αποφύγει την πλήρη εμπορευματοποίηση και την επικείμενη μαζικοποιήση που επιφέρει η συνεχής ανάπτυξη της καταναλωτικής κοινωνίας, η Ευρώπη επέλεξε το δικό της ιδιαίτερο δρόμο. Βεβαίως και δεν επέλεξε την απομόνωση, ούτε όμως επέτρεψε την αμφισβήτηση της ταυτότητάς της. Απεναντίας, επέλεξε να στηρίξει τις εγχώριες δραστηριότητές της και παράλληλα να τις προωθήσει πέραν των συνόρων της. Είναι μία πολιτική που επιτρέπει να γνωστοποιήθουν στο ευρύτερο κοινό οι άγνωστες πτυχές του πολιτισμού της, όπως επίσης και οι αξίες που τον διέπουν. Παράλληλα, η Ευρώπη, όπως κάθε οργανωμένη κοινότητα, μέσω της οδηγίας της για την «Τηλεόραση χωρίς Σύνορα» επιχείρησε να θέσει κάποιες βάσεις αναφορικά με τα πλαίσια λειτουργίας του τηλεοπτικού πεδίου. Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το γεγονός ότι στράφηκε αφενός στην ενθάρρυνση της προβολής και κατανάλωσης των ευρωπαϊκών παραγωγών και, αφετέρου στην διαφύλαξη βασικών δημόσιων αγαθών με επίκεντρο την προστασία των ανηλίκων και το περιορισμό της τηλεοπτικής διαφήμισης.

            Βέβαια, το αν τελικά οι δράσεις της Ε.Ε. για το πεδίο των Μ.Μ.Ε. είναι ενδεδειγμένες και αν πρόκειται τελικά να αποβούν εξαιρετικά επιτυχείς είναι κάτι που θα αποδειχθεί μέσα από την εφαρμογή τους στο χρόνο. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι το γεγονός ότι οι διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της σύγχρονης ζωής, θα δημιουργούν διαρκώς νέες δυνατότητες βελτίωσης των υπαρχουσών εφαρμογών. Εκείνο δηλαδή που οφείλει να παρακολουθεί στενά η Επιτροπή, είναι το κατά πόσο οι ληφθείσες αποφάσεις ανταποκρίνονται στους πραγματικούς όρους. Όταν, αναπόφευκτα, πάψουν να ανταποκρίνονται, οι αντιδράσεις που θα προκύψουν πρέπει να είναι άμεσες και καίριες για την ομαλή μετάβαση στο επόμενο στάδιο. Φτάνει βέβαια αυτό να μην γίνεται με έντονο παρεμβατισμό που ενδέχεται να θίγει την ανεξαρτησία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, γιατί τότε αντί να ατενίζουμε το μέλλον, επιστρέφουμε απότομα σε ένα αποτυχημένο μοντέλο του παρελθόντος.