Η Στρατηγική του Συναισθήματος…

Τριαντάφυλλος Καρατράντος

Το συναίσθημα και η στρατηγική. Για πολλούς αυτές οι δύο καταστάσεις συγκρούστηκαν στον τρόπο με τον οποίο η Τουρκία χειρίστηκε την κατάσταση στη Γάζα. Μπορούμε όμως έτσι απλά να χρεώσουμε στον Erdogan συναισθηματική αντίδραση αλληλεγγύης προς τους Παλαιστινίους; «Ευαισθησία δρόμου» (street sensibility), όπως την χαρακτήρισαν οι Financial Times;

Από το περασμένο καλοκαίρι και έπειτα, μπορούμε να παρατηρήσουμε ένα ντεμαραζ διπλωματικών πρωτοβουλιών από την πλευρά της Τουρκίας. Στόχος είναι η οικοδόμηση της εικόνας του περιφερειακού ειρηνοποιού.  Η πρωτοβουλία για τη συνεργασία και τη σταθερότητα στον Καύκασο, ο διάλογος για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, οι διαπραγματεύσεις Ισραήλ και Συρίας, η διοργάνωση συζητήσεων Πακιστανών και Αφγανών ηγετών, μία προσπάθεια πολλών σταδίων για την οικοδόμηση του ρόλου του ειλικρινούς διαπραγματευτή (honest broker), η οποία επισφραγίστηκε  με τη μη μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Η Τουρκία επέλεξε μέσω αυτής της στρατηγικής να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή αλλά και να δείξει στη Δύση, και κυρίως στην ΕΕ, πόσο σημαντικός εταίρος είναι, κυρίως στους τομείς της ασφάλειας και της ενέργειας. Όπως άλλωστε αναγνώρισαν με τον πλέον εμφατικό τρόπο τόσο ο Jose Barroso όσο και ο  Xavier Solana.

Η δυτική αυτή στρατηγική αλλά και η χρόνια συμμαχία Ισραήλ-Τουρκίας, μπορούν να ανατραπούν από μία αντίδραση της στιγμής; Ο ορθολογισμός πήγε περίπατο και επικράτησε το θυμώδες της προσωπικότητας του ηγέτη ή μήπως είναι κάτι βαθύτερο; Μία πιθανή ερμηνεία, η οποία εδράζεται στο κυρίαρχο Ισλαμικό στοιχείο στην ταυτότητα του AKP, είναι η επιλογή του Οθωμανικού τρόπου ηγεσίας στον Μουσουλμανικό κόσμο, μία εναλλακτική στρατηγική και ένα μέτρο πίεσης στη δυτική στροφή.

Η σύγκρουση υπάρχει. Είναι μία σύγκρουση βαθύτερη. Σύγκρουση στην κουλτούρα χάραξης της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Το αίσθημα της περικύκλωσης και η λογική της απειλής είναι ένα στοιχείο εγγενές στην πολιτική κουλτούρα της Τουρκίας. Η Δύση, που δεν μπορεί να την εμπιστευτεί η Τουρκία και το αίσθημα περικύκλωσης, το οποίο χρησιμοποιείται συχνά από τις πολιτικές elites στην γείτονα χώρα, έκανε την εμφάνιση και στην περίπτωση της Παλαιστίνης. Το «Είμαστε και εμείς Παλαιστίνιοι», σε πλακάτ και κραυγές, συνόδευσε τον Erdogan στην επιστροφή του στην Τουρκία και ενίσχυσε το εκλογικό προφίλ του.

Από την άλλη πλευρά υπάρχει η στρατηγική προσέγγισης της Δύσης, και κυρίως η ενταξιακή διαδικασία στην ΕΕ, η οποία μπορεί να εδραιώσει περισσότερο τη θέση της Τουρκίας στα περιφερειακά υποσυστήματα στα οποία κινείται. Η κορύφωση αυτής της στρατηγικής δύναται να παρέχει στην Τουρκία τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως ο καταλύτης σύνδεσης των γειτονικών της χωρών με τις Ευρωπαϊκές αγορές και τη Δύση. Η Τουρκία, η οποία θα διακατέχεται από το αίσθημα της ασφάλειας και της δυνατότητας ανάληψης πρωταγωνιστικού ρόλου, θα μπορέσει να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής ασφάλειας και σταθερότητας στην περιοχή, μετασχηματίζοντας της δική της ασφάλεια και σταθερότητα.

 Η εξωστρέφεια και η εσωστρέφεια είναι λοιπόν που συγκρούονται. Τα αυτοκρατορικά κατάλοιπα, για τη Δύση που θέλει να διαμελίσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εμπεδωμένα σε κατακόρυφη δομή στην κοινωνία της Τουρκίας, και χρησιμοποιούμενα ψηφοθηρικά από τις εκάστοτε πολιτικές elites από τη μία πλευρά. Από την άλλη η προοπτική του Εξευρωπαϊσμού και της αποτελεσματικής λειτουργίας της Τουρκίας στα πλαίσια των Ευρωατλαντικών θεσμών, που συνθέτουν την προοπτική του πρωταγωνιστικού ρόλου της Τουρκίας στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή. Ένα ανατολίτικο παζάρι, με πιέσεις και στρατηγική, με μεθοδεύσεις και σχεδιασμούς, με φόντο τις εκλογές και με παθητικό παρατηρητή την Ελλάδα.