Η ήπια ισχύς της ΕΕ

Τριαντάφυλλος Καρατράντος

«Ναι, αυτή είναι η Ευρώπη, μία Ευρώπη από τον Ατλαντικό ως τα Ουράλια, όλη η Ευρώπη, η οποία θα αποφασίσει για το μέλλον του κόσμου!».  Αυτό δήλωνε ο Στρατηγός De Gaulle το 1959 πλέοντας σε οπτιμιστικά πελάγη για το δημιούργημα των Ευρωπαίων. Μερικές δεκαετίες αργότερα, ένας από τους πλέον αντιπροσωπευτικούς Ευρωπαϊστές μελετητές, ο Marc Leonard, στο βιβλίο του Why Europe Will Run the 21st Century,  υποστηρίζει με θέρμη τη διαφορετική ισχύ της ΕΕ και μιλά για τον αιώνα της Ευρώπης σημειώνοντας χαρακτηριστικά:  «οι χώρες από τα παγόβουνα του Αρκτικού Ωκεανού ως τους αμμόλοφους της Σαχάρα εισέρχονται σε μία Ευρωσφαίρα  μέσω της «παθητικής επίθεσης της ΕΕ».

Το Φεβρουάριο του 2004, μετά την επανεκλογή του, ο George Bush επέλεξε να επισκεφτεί ως πρώτο προορισμό αυτής της δεύτερης θητείας του τις Βρυξέλες, και όχι το Πεκίνο, το Δελχί ή τη Μόσχα. Στην Ουκρανία, το Δεκέμβριο του 2004, οι άνθρωποι πλημμύρησαν του δρόμους του Κιέβου αναζητώντας το δικό τους μελλοντικό μερίδιο στο ευρωπαϊκό όνειρο. Στο Σαράγιεβο ο ύπατος εκπρόσωπος που προΐσταται των δυνάμεων διαφύλαξης της ειρήνης προέρχεται από την Ε.Ε. Στη Ραμάλα και στη Γάζα η ΕΕ έχει αναλάβει την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό της Αστυνομίας των Παλαιστινίων. Στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, οι προϋποθέσεις που έχουν τεθεί για την παροχή βοήθειας και για τις εμπορικές συναλλαγές με την ΕΕ θα συμβάλλουν αποτελεσματικά στην προώθηση μεταρρυθμίσεων για τον εκσυγχρονισμό των πολιτικών συστημάτων και τον εκδημοκρατισμό των κοινωνιών. Σε ολόκληρο τον κόσμο 70.000 στρατιώτες της ΕΕ  βαρύνονται με τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.

Τα τελευταία είκοσι χρόνια η ΕΕ επιτέλεσε μία συστηματική δουλειά στη διάδοση της ειρήνης, της συνεργασίας και της δημοκρατίας. Ότι ξεκίνησε ως ένα μικρό club έξι χωρών αναπτύχθηκε πλέον σε μία πανευρωπαϊκή Ένωση των 27, με εξουσία και ευθύνες σε πολλές νέες περιοχές, σε αυτές περιλαμβανομένων  της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας. Μία ήπειρος που επί σειρά δεκαετιών ήταν διαιρεμένη από τις ιδεολογίες και μαστιζόταν από τις συγκρούσεις είναι πλέον ενωμένη σε πνεύμα ειρήνης και ελευθερίας. Οι Ευρωπαίοι μπορούν να απολαμβάνουν την ορθολογική ικανοποίηση αυτής της επιτυχίας, μίας διαυγούς υπεράσπισης της διαφορετική οπτικής της Ευρώπης στις διεθνείς υποθέσεις.

Ένας από τους πλέον εμπνευσμένους τρόπους σύνοψης των χαρακτηριστικών της ήπιας ισχύος της ΕΕ είναι αυτός του Jurgen Habermas. Ο Habermas ορίζει επτά χαρακτηριστικά στοιχεία που διαμορφώνουν κατά τη γνώμη του την Ευρωπαϊκή ταυτότητα: «εκκοσμίκευση, προτεραιότητα του κράτους έναντι της αγοράς, προτεραιότητα της αλληλεγγύης έναντι της απόδοσης, σκεπτικισμός ενώπιον της τεχνολογίας, επίγνωση των παραδόξων της προόδου, απόρριψη του δικαίου του ισχυρότερου, ειρηνευτικός προσανατολισμός επί τη βάσει της ιστορικής εμπειρίας απωλειών».  

Ο ίδιος ο Robert Cooper, ο εμπνευστής της αντίληψης της Ε.Ε. ως ένα μετά-μοντέρνο κράτος, θέτει τον προβληματισμό για τα όρια της ήπιας ισχύος της Ε.Ε. σημειώνοντας ότι: «Ανάμεσά μας, τηρούμε τους νόμους, αλλά όταν καλούμαστε να δράσουμε στη ζούγκλα, θα πρέπει να χρησιμοποιούμε τους νόμους της ζούγκλας». Αρκετοί μελετητές είναι επιφυλακτικοί για τις δυνατότητες παγκόσμια εμβέλειας της Ε.Ε. και υποστηρίζουν ότι αν επιθυμεί κάτι τέτοιο οι δυνάμεις στα πλαίσια των Petersberg tasks δεν είναι αρκετές. Για να υποστηρίξουν το επιχείρημα τους αυτό φέρνουν ως παράδειγμα το τσουνάμι του Δεκεμβρίου του 2004 στην Ασία. Άμεσα, μετά την καταστροφή, οι Ευρωπαίοι συγκέντρωσαν τεράστια χρηματικά ποσά, τα οποία ανέρχονταν σε δισεκατομμύρια ευρώ, σε αντιδιαστολή με τα 950 εκατομμύρια δολάρια των Η.Π.Α., ωστόσο, οι Η.Π.Α. είχαν την επιχειρησιακή δυνατότητα να στείλουν άμεσα στην περιοχή στρατιωτικές δυνάμεις για να βοηθήσουν στις εργασίες διάσωσης. Το ίδιο συνέβη και με τους μεγάλους σεισμούς στο Πακιστάν τον Οκτώβριο του 2005. Οι σκεπτικιστές σημειώνουν ότι ακόμη και αν η Ε.Ε. πιάσει τους στόχους του 2010, θα είναι πολύ δύσκολο για αυτό να αναλάβει επιχειρήσεις τέτοιας κλίμακας και αμφισβητούν τον παγκόσμιο ανθρωπιστικό ρόλο της Ε.Ε. 

Η φύση της ισχύος έχει αλλάξει. Όχι μόνο έχει υπερεκτιμηθεί η στρατιωτική ισχύς των Η.Π.Α., αλλά και η έλλειψη ενιαίων στρατιωτικών δυνάμεων οδήγησε την Ε.Ε. στην αξιοποίηση μη στρατιωτικών μέσων για την επίτευξη των στόχων της. Η χρησιμοποίηση αυτών των μέσων είναι ενδεχόμενη ακόμη και αν υπήρχαν οι στρατιωτικές δυνατότητες, καθώς παρατηρείται εκτεταμένη έλλειψη υποστήριξης στην χρήση βίας για την επίτευξη στόχων στις Ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η Ε.Ε. έχει ακόμη έλλειψη μίας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, αλλά πλέον είναι προφανές ότι κάποια μέρα θα τις αποκτήσει, και η ρήξη με τις Η.Π.Α. σε ζητήματα όπως το Ιράκ και το Κιότο, προσέδωσε ένα νέο αίσθημα ανάγκης σε αυτή την αναζήτηση.