Ο "Σφιχτός" Εναγκαλισμός του Ελέφαντα με την Αρκούδα

Τριαντάφυλλος Καρατράντος

Σε αντιδιαστολή με τις επίσημες διακηρύξεις, το επίπεδο και η ένταση της συνεργασίας ΕΕ και Ρωσίας παραμένει αρκετά μετριοπαθής, και χαρακτηρίζεται από την πραγματοποίηση αποσπασματικών δράσεων και την έλλειψη στρατηγικού πλαισίου. Δεν μπορούμε να πούμε, ότι όλες οι προσπάθειες για την οικοδόμηση στρατηγικού πλαισίου ΕΕ- Ρωσίας ήταν ανεπιτυχείς. Πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι όλες οι τεχνικές διαφωνίες έχουν τη βάση τους σε ορισμένες κύριες παρερμηνείες, οι οποίες καθορίζουν τις συμπεριφορές και των δύο εταίρων. Θεμελιώδεις διαφωνίες σε ζητήματα κλειδιά όπως η αυτό-αποτίμηση, οι προτεραιότητες της εξωτερικής και της εσωτερικής πολιτικής και οι στρατηγικοί στόχοι της συνεργασίας, παράγουν τις περισσότερες διαφωνίες που τελματώνουν τη συνεργασία των δύο πλευρών. Κάθε προσπάθεια εξήγησης και αποτίμησης της συνεργασίας, χωρίς την ανάδυση των συγκεκριμένων πτυχών, είναι καταδικασμένη να ασχοληθεί, όχι με την αιτία της ασθένειας, αλλά με τα συμπτώματα.  

Παρά τον μακρύ και ενεργό διάλογο μεταξύ Ρωσίας και Ε.Ε., το καλό δομημένο σύστημα διμερών δεσμών, σε πολυσχιδή επίπεδα, και τη στερεή νομική βάση, οι σχέσεις Ε.Ε. και Ρωσίας παραμένουν υπό ένα καθεστώς αβεβαιότητας. Το κύριο σημάδι αυτής της αστάθειας είναι η αδυναμία, και των δύο πλευρών από κοινού, να συμπεριλάβουν τους στρατηγικούς τους στόχους στις σχέσεις τους και να ορίσουν κοινές αξίες και συμφέροντα στον άξονα της συνεργασίας τους . Οι Οδικοί Χάρτες σηματοδοτούν μία προσπάθεια αντικατάστασης του στρατηγικού οράματος Ρωσίας- Ε.Ε. με τεχνοκρατικά σχέδια, και ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των διοικητικών τους μηχανισμών. Το πρόσφατο παρελθόν έχει αναδείξει, ότι ακόμη και καλοσχεδιασμένες τεχνοκρατικές αποφάσεις, μπορούν να αποτύχουν αν δεν βασίζονται σε ένα μακροπρόθεσμο όραμα και εάν δεν υποστηρίζονται από την κοινωνία.

Το κύριο πρόβλημα της Ευρωπαϊκής πολιτικής της Ρωσίας είναι η έλλειψη στρατηγικού οράματος για τη θέση της χώρας στο πανευρωπαϊκό περιβάλλον. Η διακήρυξη της Μόσχας περί «Ευρωπαϊκής Επιλογής»  δεν έχει επιβεβαιωθεί, ούτε στις εξωτερικές, αλλά ούτε και στις εσωτερικές πολιτικές της Ομοσπονδίας της Ρωσίας. Μηχανισμοί αλληλεπίδρασης με την Ε. Ε. δεν έχουν πλήρως αναπτυχθεί. Η Ευρωπαϊκή πολιτική της Ρωσίας παρουσιάζεται ελλειμματική στο στρατηγικό βραχίονα και στην επαρκή γραφειοκρατική υποστήριξη.  

Προς το παρών, οι κύριοι παράγοντες που συγκρατούν τη Μόσχα και τις Βρυξέλλες από το να υπερκεράσουν την αμφιβολία και την κρίση εμπιστοσύνης στις αμοιβαίες σχέσεις τους, είναι οι καλλιεργούμενες διαφοροποιήσεις στις αξίες μεταξύ της Ρωσικής και των κοινωνιών της Ε.Ε., και ιδιαιτέρως των elites τους, η αδυναμία της Ευρώπης να αρχίσει μία πραγματική ενταξιακή διαδικασία με τη Ρωσία, και η ανεπάρκεια της Ρωσικής γραφειοκρατίας να αλληλεπιδράσει με την Ε.Ε.

Από την πλευρά της Ε.Ε. ένας από τους κύριους λόγους είναι η αυξανόμενη επιρροή των μικρών κρατών στη διαμόρφωση των πολιτικών της Ε.Ε. Μερικές από τις χώρες αυτές, όπως η Αυστρία και η Δανία, αλλά και η πλειονότητα των χωρών μελών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, είναι προ κατειλημμένες και παραδοσιακά επικριτικές απέναντι στη Ρωσία. Με αποτέλεσμα οι ηγέτες των χωρών της Ε.Ε., που στρέφουν το βλέμμα τους στη συνεργασία με τη Ρωσία, να καθίστανται ανίκανοι να ελέγξουν τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων, με αποτέλεσμα οι υποσχέσεις τους προς την Μόσχα να παραμένουν ανεκπλήρωτες. Ένα άλλος παράγοντας, που πρέπει να  λαμβάνεται υπ’ όψιν, είναι η οπτική των ΜΜΕ και της κοινής γνώμης, στις χώρες μέλη της ΕΕ, η οποία είναι ιδιαιτέρως κριτική απέναντι στη Ρωσία και στο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της χώρας.  

Ένα επίσης κομβικό σημείο είναι και η νομική βάση των σχέσεων ΕΕ- Ρωσίας. Είναι απαρχαιωμένη, πολύ περισσότερο ήταν ανεπαρκής από το ξεκίνημα. Τα δύο μέρη απέτυχαν να ολοκληρώσουν επαρκώς τους όρους της PCA, και τα περισσότερα από τα βασικά της στοιχεία, μετά την ένταξη της Ρωσίας στον WTO δεν θα έχουν πλέον καμία εφαρμογή. Επιπρόσθετα, ούτε η Ρωσία αλλά ούτε και η ΕΕ έχουν προετοιμάσει ένα επαρκές υποκατάστατο της PCA η οποία εξέπνευσε το Νοέμβριο του 2007.   

Τέλος πρέπει να αναφερθεί και αυτό που πολλοί αναλυτές τονίζουν, ότι τα πολιτικά συστήματα της ΕΕ και της Ρωσίας είναι ασύμβατα. Επίσης, υποστηρίζουν ότι η περίπλοκη διασύνδεση μεταξύ επιχειρήσεων και κυβέρνησης στη Ρωσία, είναι μία από τις βασικές παραμέτρους τρωτότητας των οικονομικών δρώντων της Ρωσίας στις σχέσεις με την ΕΕ.  

Ως απάντηση στο έλλειμμα οράματος, για το ποια Ρωσία θέλει η ΕΕ να έχει απέναντι της σε 10 χρόνια, αρκετοί υποστηρίζουν ότι όραμα ως σημείο αναφοράς υπάρχει. Η ΕΕ επιζητεί επιταχυνόμενες πολιτικές εξελίξεις στη Ρωσία, προς την κατεύθυνση της διαφάνειας, της συμμετοχής και της δημοκρατίας, ένα όλο και περισσότερο εκπολιτιστέο σύστημα δικαιοσύνης και ασφάλειας, και μία Ρωσία με την οποία να υπάρχει μία πιο συντονισμένη προσέγγιση στο πνεύμα των αξιών του ΟΑΣΕ. Το όραμα υπάρχει το πρόβλημα είναι πως θα επιτευχθεί.